डोल्पाको बाह्र बर्षे ‘शे मेला’को रौनक (फोटो फिचरसहित)

शव्द /तस्वीर : मिम हमाल

डोल्पा आफैमा पर्यटकीय गन्तब्य स्थल । अझ त्यसमा पनि बाह्र बर्षमा लाग्ने मेलामा पुग्न पाउन कुनै पनि स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकका लागि निकै महत्व रहने गर्दछ । डोल्पा राज्यको सबै भन्दा गहिरो तथा दोस्रो ठुलो तालका रुपले मात्र नभएर सबै भन्दा आकारमा ठुलो जिल्लाका रुपमा समेत परिचित छ ।

त्यति मात्र नभएर जब एरीक भ्यालीले डोल्पाका स्थानीय ब्यक्तिलाई लिएर डोल्पाली समुदायको दैनिक जीवनमा आधारित रहेर क्याराभान फिल्म बनाए त्यसपछि डोल्पाले स्वदेशमात्र नभएर विदेशमा समेत ख्याती कमायो । जति ख्याती कमायो त्यति पर्यटकको आगमनमा वृद्दि हुन नसकेता पनि सो फिल्लमले भने डोल्पालाई विश्वमाझ चिनाउने काम चाही गर्यो ।

नेपालको उत्तर पश्चिम भेगको डोल्पा जिल्लाको उपल्लो डोल्पाको शे गुम्बामा भदौ दोस्रो हप्ता पर्यटक तथा तिर्थालुको बाक्लै उपस्थिति थियो । राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय पत्रकार तथा अढाई सय भन्दा बढी विदेशी, करिब सय जना आन्तरिक पदयात्री र हजारौँ डोल्पालीको जमघटमा थियो मेलामा । भदौ १३ देखि १८ गतेसम्मको मेलामा पूजा मात्र नभएर पशु दान समेत गरिएको देख्दा निकै अच्चम मानेर हेर्नको घुईचो समेत निकै रोमान्चकारी थियो ।

  प्रख्यात शेचेन राव्जेम रिम्पोचेले मेलमा ४० भन्दा वढी याकलाई मेला सुरुवात भएदेखि स्वतन्त्र भएको घोषणा गरे । जुन घोषण गरेपछि तिनलाई काटमार गर्न मिल्दैन । मेलामा तीर हान्ने प्रतियोगीता र घोडा दौडका साथै लामाबाट वाङ (आशिवार्द) लिनु नै मेलाको प्रमुख आकर्षण हो । धार्मिक हिसाबले मेला निकै महत्वपूर्ण मानिन्छ । ड्रागन बर्षमा हरेक १२ बर्षमा शे मेला लाग्छ । बौद्ध धार्मिक मान्यता अनुसार ड्रागन वर्षमा क्रिस्टल माउन्टेन परिक्रमा गर्दा अन्य ११ वटा महत्वपूर्ण धार्मिकस्थल दर्शन गरे बराबर पुन्य मिल्छ । पाप नास हुन्छ ।

बाह्र बर्षे मेलामा सहभागीहरु ।

शे मेलाको इतिहास लामो छ । किंवदन्ती अनुसार हजार वर्ष अघि गुरुको आज्ञाले टुपटुपशिंल्से रिप्पोचे तिब्बत छोडेर शे आइपुगे । उनले भिजेर गाउँको सैकापकाङ डांडाबाट शे देखे । रिवुडुक्ता हिमाल (क्रिस्टल माउन्टेन) तर्फ उड्ने क्रममा उनले जताततै राक्षस देखे । गाउँलेलाई दुःख दिने ती राक्षस उनले नास गरे । एक दिन रिवुडुक्ता हिमाल परिक्रमा गर्नें क्रममा तिर्खा लागेपछि चिया पकाउँदा सवै ढुँगामा ओम अंकित देखेपछि उनलाई यो ठाउँ पवित्रथलो लाग्यो । उनले रिवुडुक्ताको सात पटक परिक्रमा गरे । उनले त्यो हिमालको टुप्पोबाट कैलाश पर्वत देखे । त्यहि बेलादेखि रिवुडुक्तालाई कैलाश पर्वतको भाई मानि पुज्न थालियो । टुपटुपशिंल्से रिप्पोचे शे मा बस्न थाले । उनले गुम्बा बनाए । तिब्बती क्यालेन्डर अनुसार हरेक वर्षलाई जीवजन्तुका नाममा नामांकन गरिएको हुन्छ । त्यहि बमोजिम भिन्न भिन्न ठाउँमा मेला आयोजना गरिन्छ । त्यहि क्रममा हरेक १२ बर्षमा शे मा मेला लाग्छ ।

मेलामा नृत्य प्रस्तुत गदै स्थानियहरु ।

शे को उचाई ४ हजार ४ सय मीटर र फोक्सुण्डोबाट जाँदा कांङलापास (५३ सय मिटर) पार गर्नु पर्छ । एसएनभी नेपालको सहयोगमा विगत २ वर्षदेखि डोल्पामा ग्रेट हिमालय ट्रेल विकास कार्यक्रम लागु भएको छ । यसले पर्यटकलाई सुबिधा पुर्‍याउन स्थानीयलाई तालिम, पूर्वाधार विकासमा सघाउँदै आएको छ । फोक्सुण्डो तालसम्म टि हाउस टे्रकिङ सुबिधा छ । त्यहाँ भन्दा माथि क्याम्पिङ गर्नु पर्छ । काठमाडौँबाट नेपालगंज या सुर्खेतसम्म हवाई/बस यात्रा । त्यहाँबाट डोल्पाको जुफालसम्म हवाईयात्रा । त्यहाँबाट पदयात्रा । दुई दिनमा शे फोक्सुण्डो ताल, चार दिनमा शे गुम्बा पुगिन्छ । एक्सप्लोर डोल्पो ट्रेक्स प्रा.ली.ले काठमायडौं वाट त्यता सम्म जान र आउन विभिन्न प्याकेजहरु तयार गरेको छ ।

नृत्य प्रस्तुत गदै स्थानियहरु ।

तिर हान्ने तयारीमा स्थानियहरु ।

मेलामा सहभागी हुँदै लामा गुरुहरु ।

Read more...

नेपाली भाषाका हजार वर्ष- कालजयी कृति

मदन पुरस्कारको दावेदार कृति

केही वर्षयता हरेक हप्ता सरदर तीन वटा नयाँ कृति बजारमा आउँछन् । तीमध्ये जतिले चर्चाको बजार पाउँछन्, ती सबै पठनीय र संग्रहणीय हुँदैनन् । अनि स्तरीय र कालजयीखालका कतिपय कृतिले चर्चाको ‘च’समेत देख्न पाउँदैनन् । प्रसिद्ध पुरातात्वविद् मोहनप्रसाद खनालको कृति ‘नेपाली भाषाका हजार वर्ष’ दोस्रो कोटिको कृति हो ।प्रकाण्ड विद्धान एवम् भाषाशास्त्री वालकृष्ण पोखरलेको शब्द सपाटी लिएर भन्नुपर्दा खनाल भनेका ‘नेपाली भाषाको प्रचीनता पत्ता लगाउने कार्यमा बाबुराम आचार्य, नयराज पन्त, योगी नरहरिनाथ आदिले खनेको मार्गमा हिँड्ने यात्री मात्र होइन त्यस मार्गलाई राजमार्गमा परिणत गर्न सकिन्छ कि भनी बुद्धि र बलले लागिपर्ने एक अथक साधक हुन् ।’ खनालका यसअघि ‘सेन राज्यको राजनीतिक इतिहास’, चाँगुनारायणका ऐतिहासिक सामग्री’, ‘मध्यकालीन अभिलेख नेपाल भोट युद्धको तयारी’ जस्ता दर्जन बढी ऐतिहासिक कृति प्रकाशित भइसकेका छन् ।
नेपाली भाषाको इतिहास खोज्ने क्रममा यसअघि बालकृष्ण पोखरेलको २०२० सालमा ‘पाँचसय वर्ष’ कृति प्रकाशित भएको थियो । त्यसमा योगी नरहरि नाथले पत्ता लगाएको १३९४ विक्रमाब्दको पुण्यमल्लको ताम्रपत्रलाई सर्वप्राचीन भनी प्रस्तुत गरिएको थियो । तर खनालले २०३० मा त्यसअघिका ताम्रपत्र प्रकाशित गरी पोखरेललाई समेत चुनौती दिएका थिए ।
अहिले त खनालले शाके सम्बत् १०१६ को ‘वामुखँड्काको स्तम्भलेख’ पत्ता लगाएर सप्रमाण प्रस्तुत गरी नेपाली भाषाको इतिहास हजार वर्षभन्दा पुरानो रहेको तथ्य अघि सारेका छन् । दैलेखको दुल्लुस्थित भुसागाउँको कोट नजिकै खिराखेतमा रहेको यो अभिलेखले तात्कालीन समाजका सामाजिक इतिहास, कला र भाषाका अनेकौं गाँठाहरुलाई फुकाउने काम गरेको खनालको दावी छ । साथै उनले त्यो बेला तिब्बतको गुँगे प्रान्तदेखि कुमाउँ भएर पश्चिम नेपालका भूभागमा खसराजा नागराजको प्रशासन रहेको पनि बताएका छन् ।
ऐतिहासिक ताम्रपत्र तथा शिलालेख खोज्ने क्रममा आफ्नो जीवन नै अर्पण गरेका खनालले कयौंपटक त आफ्नो जीवननै दाउमा समेत लगाएका छन् । जस्तो एउटा ताम्रपत्र खोज्ने सिलसिलामा तिब्बती शेर्पाको भेष धारण गरेर उनीहरुसँगै तिब्बत भित्र प्रवेश गरी कयौं दिनसम्म गुफामा भोकभोकै समेत लुकेका छन् । अनि त्यहाँको ऐतिहासिक गुम्बाभित्र रहेका ताम्रपत्रहरु पनि खोजेर ल्याएका छन् । ती कुरा थाहा पाउँदा खनाललाई ‘भिल्लको देशका मणि’ को उपमा दिन मन लाग्छ ।
अध्येता खनालले ताम्रपत्र तथा शिलालेख खोज्ने क्रममा कुमाउँ, बझाङ, दैलेख, जुम्ला, गोरखा, नुवाकोट, भक्तपुर लगायतका अनेकौं ठाउँ चाहरेका छन् । गुमनाम बाँचिरहेका नेपालीहरुका पोकामा थन्किएका तथा अलपत्र अवस्थामा लडिरहेका सय बढी ऐतिहासिक वस्तुहरुलाई खोजीमेली गरेका छन् । जसमा राजाज्ञा वा राजकीय आदेश, वंशावली वा प्रशस्ती, दानदातब्य वा अग्रहार र भाइभारदार एवम् जनासाधारणबाट स्थापित शिलालेख परेका छन् । ती पाइएका स्थान, स्वामित्व धनी तथा तिनका लेखकको नामसहितको जानकारी समावेश गरिएको यो कृति निकै रोचक छ । उपत्यकाका मल्ल राजाका पालाका कतिपय अभिलेखका लेखक नेवारहरु हुनुले पनि खसभाषा नेपाल एकीकरणपछि पृथ्वीनारायण शाहले लादेका हुन् भन्ने तर्कको धज्जी उडाइदिएको छ ।
शाके १२३८ को आदित्यमल्लको ताम्रपत्र प्रस्तुत गर्ने क्रममा खनालले नेपालीहरुको मन कटक्क हुने एउटा प्रमाण अघि सारेका छन् । उनका अनुसार गोरखाको लार्के हिमालको फेदीसँगै अठारसय खोला अन्तर्गत रिगाउँको सिरानमा ताजगाइँ नामको प्रसिद्ध गुम्बा रहेको छ । ऐतिहासिक तथा पुरातात्विक महत्वका वस्तुहरुको राम्रो संग्रह रहेको उक्त गुम्बा रहेको क्षेत्र १०१५ सालको नेपाल-चीन सीमा सम्झौतापछि चिनिया क्षेत्रमा गाभिन पुग्यो । त्यससँगै हाम्रा पुरातात्विक ऐतिहासिक वस्तुहरु पनि चिनिया कब्जामा पुगे । स्थानीय लामाहरुको हवाला दिँदै खनालले भनेका छन्, ‘१५ सालअघिसम्म ताजगाइँ गुम्बाभन्दा झन्नै पाँच कोश उत्तरका क्षेत्रसमेत नेपाल भित्र पर्दथे ।’
आदिकालका शीलालेख एवम् ताम्रपत्रमा उल्लेख भएका लिपिको उल्था मात्र नगरी खनालले त्यसबारेको टिप्पणी समेत समावेश गरेका छन् । यो कृतिले नेपाली भाषाको प्राचीनताको मात्र वकालत नगरेर त्यसबेलाको इतिहास, कला, संस्कृति र जनजीवनका बारेमा पनि अथाह जानकारी अघि सारेको छ । तात्कालीन समाजका बारेमा अध्ययन गर्न चाहने समाजशास्त्रीहरुलाई समेत बाटो फराकिलो बनाइदिएको छ ।
यो कृतिबाट त्यसबेलाको इतिहास, संस्कृति र सामाजिक जनजीवनका बारेमा सामान्य पाठकले समेत थुप्रै कुरा थाहा पाउन सक्छ । भाषाशास्त्री एवम् स्रष्टा डा. तारानाथ शर्माले पुस्तकको भूमिकामा ‘नेपाली भाषाको प्राचीनता स्थापित गर्ने अद्वितीय का’ भनेका छन् । अनि बालकृष्ण पोखरेलले लेखेका छन्, ‘यसअघि यति महत्वूर्ण शोध कृति कहिल्यै देख्न पाइएको थिएन ।’
सारमा भन्नुपर्दा पुरातात्विक अनुसन्धान र सत्य इतिहासको खोजमा आजीवन समर्पित खनालले यो कृति पस्केर राज्यले समेत गर्न नसकेको काम गरेर देखाएका छन् । भाषा साहित्य, समाजशास्त्र र इतिहासका बारेमा चासो राख्ने हरेकले पढ्नै पर्ने ३१६ पृष्ठको यो कृतिको मूल्य ४०५ रुपैयाँ छ । यसवर्षको मदन पुरस्कारको प्रवल दावेदार मानिएको यो कृति राइनो प्रकाशनले बजारमा ल्याएको हो ।

Read more...

तयार हुदै माइ ब्रर्दर

तयार हुदै माइ ब्रर्दर

भाद्र ३० ।

चलचित्र बनाइसकेपछि चलचित्रका कमि कमजोरि निकाल्न जति सजिलो छ त्यतिनै गाह्रो पोस्टप्रोडक्सन मा हुने गरेको पाइन्छ । पोस्ट प्रोडक्सनमा सवै भन्दा महत्वपूर्ण काम भनेको नै डबिंग पनि हो । चलचित्र मा दर्शकलाइ कति सम्म भावना मा डुवाउने भन्ने कुरा चलचित्र को डबिंग मा भर पर्ने गरेको छ । पात्र रुदा दर्शक हास्ने पात्र हास्दा दर्शक लाइ रिस उठ्नु चलचित्रको पोस्ट प्रोडक्सनमा भएका गल्तिका कारण नै हो भन्न सकिन्छ । पछिल्लो समय सम्भावना का साथ रिलिजको तयारि गरिरहेको चलचित्र हो माइ व्रर्दर अर्थात मेरो भाइ ।
नेपाली चलचित्र माइ ब्रदर को  डबिंग कार्य सकिएकोछ  , फरक धारको चलचित्र भनेर चिनिएको चलचित्र   माइ ब्रदर असोज १९ गते देखि देश ब्यापी प्रदर्शनमा आउने भएकोछ , को बन्छ कलाकारका बिजेता लक्की दीपक को डेब्यु फिल्म भएको ले पनि सबैको पर्खाइमा रहेको चलचित्रको निर्देशन बिष्णु भट्टराई ले गरेकाछन, सरु भट्टराई, मैना देवी भण्डारी ले निर्माण गरेको
चलचित्रमा पारिवारिक र सस्पेन्स प्रेम कथालाई  समाबेश गरिएकोछ , सुमिना घिमिरे, रमेश बुढाथोकी, बिमला गिरि , अन्जु थापाको साथमा जीवन लुइँटेल लाइ पनि सशक्त रुपमा प्रस्तुत गराइएको चलचित्र परिवार र बुद्धिजिबी
बर्गको लागि निर्माण गरिएको हो

Read more...